En als het misgaat, wie betaalt de rekening dan? Wawoe geeft het antwoord: “Dat is de samenleving. Dat hebben we na de bankencrisis gezien. Je speelt Russisch roulette met andermans hoofd.” Econoom Mathijs Bouman waarschuwde hier in 2009 al voor op Business Insider: “Als het aan de markt had gelegen, waren veel banken in 2008 failliet gegaan. Zij danken hun bestaan aan de grootste en duurste reddingsoperatie uit de geschiedenis, betaald met belastinggeld.”
Volgens Bouman is het tijd voor een duidelijk signaal: “Banken zouden alles op alles moeten zetten om het respect van de bevolking terug te winnen, en zich niet nog verder van de burger vervreemden met idiote bonusplannen. Volgende keer redden we ze niet meer.”
Wel onethisch gedrag, maar geen straf
Een ander argument tegen bonussen bij banken is dat je mensen motiveert voor iets dat je eigenlijk niet kan beïnvloeden. Wawoe legt uit: “Hoeveel hypotheken je als bankier weet te verkopen, is afhankelijk van een heleboel variabelen. Het risico is dat je mensen gaat belonen voor iets dat ze niet kunnen beïnvloeden. Dan hebben ze twee keuzes: het niet waarmaken, of fraude plegen.” Een bonus werkt dus ook onethisch gedrag en fraude in de hand; men zal alles op alles zetten om resultaten naar je eigen hand te zetten, inclusief de manipulatie van cijfers.
De nadelige effecten hebben niet alleen betrekking op degenen die de bonus wél krijgen. Juist degenen die géén bonus krijgen, kunnen de dupe zijn van een bonuscultuur. Wawoe noemt dit de sociale vergelijking: als de beste verkoper van tien bankiers een bonus krijgt, heeft dat een negatief effect op de andere negen teamleden. Gedragseconomen noemen dit loss aversion: de ‘winnaar’ is voor korte duur blij, maar de andere negen bankiers krijgen minder dan ze verwachten. “Het voelt als een zwaarder verlies als jij diegene bent,” verklaart Wawoe.
Tenslotte kun je je afvragen, of de bonus die je krijgt wel in verhouding staat met je persoonlijke aandeel in het resultaat van de bank. Is het niet vreemd om een jaarlijkse bonus te krijgen over een verkoop, zoals een hypotheek of een belegging, waarvan je pas na 20 of 30 jaar weet of dit een goede verkoop is geweest? Wanneer je een risicovolle financiering hebt verstrekt als bankier die later tot problemen leidt voor de koper of de bank, heeft dit geen invloed meer op je bonus. Je wordt dus wel beloond voor goed werk, maar nooit gestraft voor slecht werk.
Topbestuurders over de bonuscultuur
Peter Blom van Triodos Bank is vrij resoluut over belonen naar prestaties binnen banken. Al in 2009, vlak na de crisis, zei hij: “De bonuscultuur is een zieke, corrumperende cultuur. Als de financiële crisis iéts heeft bewezen, dan is het wel dat tegenover hoge rendementen op korte termijn risico’s op lange termijn staan.” Triodos Bank doet dan ook niet aan bonussen.
