Bijzondere Plekken blaast buurthuizen nieuw leven in

Het is een regenachtige dag. Toch doet het Leusderkwartier in Amersfoort gezellig aan. Het ademt de rust van een dorp, met goed onderhouden voortuintjes waarin hortensia’s uitbundig bloeien. Middenin de wijk ligt Huis Miereveld, een voormalige basisschool die in 2017 haar deuren sloot. Uit een oud klaslokaal komt de geur van versgebakken zuurdesembrood je tegemoet. De houten schooldeuren staan open. ‘Welkom bij Huis Miereveld’, prijkt er op een bordje aan de deur. Met daaronder ‘Kom gezellig binnen!’.

Veel doet herinneren aan de bestemming van weleer. De grote ronde welkomsthal, de oude postvakjes. Nu niet meer voor leerkrachten, maar voor de huurders (hier ‘huisgenoten’ genoemd) die zijn gevestigd in het pand. In een van de lokalen zitten senioren in een kring, die een ballon naar elkaar overslaan. “Hier vindt dagbesteding plaats voor mensen met dementie,” legt Marieke Driessen uit, directeur van Bijzondere Plekken.

Verderop verraadt een kapstok met kleine jasjes de aanwezigheid van een kinderdagverblijf. “Op vrijdag komt een buurtbewoner piano spelen voor de ouderen. Dan komen ook de kinderen even langs om met ze te dansen.” Verder zit er een bakker, en weer een ander voormalig klaslokaal staat vol werkbanken en gereedschap. “De werkplaats van Circulaire Stadswerkplaats Amersfoort,” legt Marieke uit. “Alles wat je hier ziet, is gemaakt van hergebruikt materiaal.”

Waarom ontmoetingsplekken onmisbaar zijn

Het is nog maar het tipje van de ijsberg van wat er allemaal gebeurt in Huis Miereveld. De voormalige school is een van de ontmoetingsplekken van Bijzondere Plekken, een initiatief van sociaal ondernemer Marc van Leent. Jarenlang was hij werkzaam als adviseur voor gemeenten, corporaties en maatschappelijke instellingen bij het ontwikkelen van ontmoetingscentra. Ondanks goede bedoelingen van alle betrokken partijen, zag hij vaak dat dit soort plekken niet van de grond kwamen of geen duurzame toekomst hadden. Of het nu ging om processen die niet goed liepen, of verantwoordelijkheid die niet op de juiste plek lag: het bleek voor instituties heel moeilijk om los te komen van ingesleten opvattingen en werkwijzen. Zo gaat het niet lukken, concludeerde hij.

En dat terwijl de behoefte aan zulke plekken alleen maar groeit. Bijna de helft van alle volwassen Nederlanders voelt zich eenzaam. “En door vergrijzing kan de zorg het aantal zorgbehoevenden straks niet meer aan,” zegt Marieke. “Het bevorderen van gemeenschapszin kan helpen om de negatieve effecten van vergrijzing en eenzaamheid te verminderen. Vrijwilligerswerk en buurtinitiatieven kunnen de ondersteuning en inclusie van ouderen verbeteren. Om die groeiende problemen op te lossen moeten de mensen uit hun bubbel komen en weer een beetje leren samenleven. En om samen te leven, heb je een plek nodig om elkaar te ontmoeten.”

Dus besloot Marc het heft in eigen handen te nemen. Hij ging van adviseren naar zelf ontwikkelen: plannen maken, financiering regelen en zorgen voor continuïteit. In 2019 richtte hij samen met een aantal compagnons Bijzondere Plekken op, een onderneming die samenleefplekken ontwikkelt en daarin investeert. Hij wilde niet alleen méér inclusieve ontmoetingsplekken in Amersfoort creëren, maar er vooral voor zorgen dat die plekken ook langdurig succesvol functioneren. Dat wil zeggen: niet afhankelijk van een enkele geldverstrekker, of van een handjevol enthousiaste vrijwilligers. De rol van Bijzondere Plekken verschilt per locatie. Bij bestaande plekken bieden ze advies om weer levendig te worden. In het geval van Huis Miereveld kochten ze het pand aan, hielpen met de opzet, en bleven daarna betrokken als verhuurder om de investering terug te verdienen.

Door zijn netwerk in Amersfoort kwam al snel de eerste plek op Marc zijn pad: Wijkboerderij Nieuwland. Dit voormalige wijkcentrum stond lange tijd leeg. Een groep wijkbewoners benaderde Marc om de plek nieuw leven in te blazen. In 2019 opende de Wijkboerderij opnieuw de deuren, en groeide uit tot de bruisende huiskamer van de wijk. Theater de Kamers volgde. Na jaren van leegstand ging ook dit bijzondere gebouw in Vathorst weer open, met theater nog steeds als rode draad tussen activiteiten als familiefestivals, een creatieve buitenschoolse opvang, cabaret en livemuziek.

Werelden bijeenbrengen

In 2022 gingen de schooldeuren van Huis Miereveld opnieuw open. Het gebouw stond op de nominatie om gesloopt te worden, tot een buurtbewoner – in overleg met de gemeente – een buurtfeestje organiseerde in het pand. “Na afloop vond ze het zonde dat zo’n prachtig gebouw, met zoveel potentie, gesloopt zou worden. Samen met enkele buren kwam ze in contact met Marc. Bijzondere Plekken kocht het gebouw aan en dacht mee over hoe deze nieuwe buurtplek vorm kon krijgen.”

Dat gebeurt altijd in samenspraak met de wijk. “Een ontmoetingsplek is er voor de buurt, dus zij weten het beste waar behoefte aan is.” Zo mocht het inclusieve kinderdagverblijf Bzzzonder intrek nemen, opgericht door een vader die geen plek kon vinden waar zowel zijn kind met autisme als zijn kind met een verstandelijke handicap terecht kon. Verder vind je er onder meer een atelier voor kunstenaars uit de wijk, een ergotherapeut en een muziekschool. De tegels op het schoolplein maakten plaats voor een klimaatvriendelijke tuin waar het groeit en bloeit. De biologische groenten worden gebruikt voor de wekelijkse ‘aanschuifmaaltijden’. “Iedere keer kookt iemand anders: Syrisch, Turks of Hollandse pot. En de mensen die de tuin beheren, helpen ook bij buurtbewoners die zelf niet meer kunnen tuinieren.”

Het inclusieve karakter en de kruisbestuiving tussen wijkbewoners, creatieve makers, maatschappelijke organisaties en ondernemers, leverde Bijzondere Plekken de Blue Zone Award op in de categorie Ruimtelijke Ontwikkeling. ‘Met een keur aan functies en bewegingen brengt Huis Miereveld werelden bijeen die elkaar niet vanzelfsprekend kennen of zelfs willen kennen,’ aldus de jury.

Meer dan duizend activiteiten per jaar

Een locatiemanager en zo’n honderd vrijwilligers houden de boel dagelijks draaiende. Zo’n aantal is nodig, want de agenda puilt uit van de activiteiten. “Jaarlijks zijn dat er meer dan duizend,” vertelt Marieke. “Van digitaal hulpcafé en klaverjasavonden tot tai chi en kinderdisco.” Huis Miereveld is een combinatie van een buurthuis, bedrijvencentrum en een broedplaats. Die verdeling ontstond vanzelf. “We gaan liever aan de slag dan eindeloos vergaderen. Elke wijk is anders, net als elk pand. Je ontdekt gaandeweg wat werkt.”

Succes meten ze nu vooral kwantitatief. “Een plek is succesvol als het een levendig wijkhart is geworden, waar mensen met plezier naartoe gaan. We meten het aantal bezoekers, kijken hoe de activiteiten worden bezocht. Maar het is lastig om tastbaar te maken wat we hier zien gebeuren. Hoe meet je bijvoorbeeld een vriendschap die ontstaat tijdens de breiclub? Of de vrijwilliger die zegt: ‘Dit geeft me een reden om mijn bed uit te komen’? We merken hier dat ‘ertoe doen’ belangrijk is in een mensenleven.”

Van eilandjes naar ecosysteem

Om meer ontmoetingsplekken te realiseren, richtte Bijzondere Plekken Netwerk Ontmoetingsplekken Amersfoort (NOA) op. Dat deed ze op initiatief van De Alliantie, de grootste woningcorporatie van Amersfoort. “Zij hebben veel complexen met een recreatieruimte die niet of maar half functioneert; hoe maak je daarvan een bruisende plek?”

Binnen het netwerk zijn nu zo’n twintig ontmoetingsplekken op weg om gastvrijer en professioneler te worden, en minder afhankelijk van losse subsidies. “Veel mensen doen enorm hun best, maar vaak op hun eigen eiland. Wij helpen nadenken over hoe je een plek zo inricht dat je minder afhankelijk bent van één geldschieter. Want niet alleen inwoners hebben er baat bij; ook zorgverzekeraars, gemeenten en bedrijven. Iedereen wint: hoe kan je daar handig gebruik van maken?”

De droom van Bijzondere Plekken is mooi in zijn eenvoud: “Meer gastvrije, bloeiende ontmoetingsplekken in Nederland, met goede begeleiding in de bedrijfsvoering.” Marieke voegt daar nog iets belangrijks aan toe: “Dat hoeven niet onze eigen plekken te zijn. Bijzondere Plekken werkt in Amersfoort zo goed omdat we hier precies weten wat er speelt, en een groot netwerk hebben. Daarom willen we onze werkwijze kopieerbaar maken, en een toolbox met instrumenten samenstellen. Denk aan tips en tricks, handleidingen voor processen en sjablonen voor contracten. Zodat initiatiefnemers door heel Nederland aan de slag kunnen met ontmoetingsplekken, zonder het wiel opnieuw uit te hoeven vinden.”