Afvalvrij leven: een ontdekkingsreis met Elisah Pals

Oorspronkelijk is Elisah Pals opgeleid als psycholoog. Nu prijkt er ‘expert afvalpreventie’ en  ‘oprichter en frontvrouw Zero Waste Nederland’ op haar LinkedIn-pagina. Ze legt uit hoe dat zo gekomen is. “Ik kampte met een medisch probleem waardoor ik goed op wilde letten wat ik precies at. Met een klein boekje over E-nummers liep ik door de supermarkt. Wat bleek: in veel producten zaten E-nummers die je beter kan vermijden. Denk aan hulpstoffen die in veel andere landen al verboden zijn. Dat stopte ik allemaal in mijn lijf.” Haar zoektocht naar gezondere, onbewerkte voeding leidde automatisch tot minder afval. “Ik ging naar de markt, de moestuin van mijn vader, lokale boeren… Ongemerkt produceerde ik al de helft minder afval.”

Het boek Zero Waste Home, van een Amerikaanse vrouw die met haar man, twee kinderen en hond afvalvrij leeft, opende haar ogen verder. “Het ging veel verder dan plastic. Het ging over anders kijken naar consumeren. Wat kan je doen om ervoor te zorgen dat afval niet ontstaat? Hoe ga je om met kleding die stuk gaat? Ik ging er meteen mee aan de slag.” Binnen acht maanden had ze het zero waste-punt bereikt. “Mijn leven werd simpeler, leuker en gezonder. Ik werd steeds minder consument, en steeds meer mens.”

Ruimte in je hoofd

Volgens Elisah begint afvalvrij leven bij het beperken van verleiding.  “Denk aan een NEE - NEE sticker op je brievenbus, het afmelden van nieuwsbrieven en cookies weigeren. Als je ze accepteert, blijf je reclames zien die voor jou relevant zijn. Komt er een reclameblok voorbij op radio of tv? Doe het geluid uit of loop even weg. Als mens krijgen we duizenden consumptieboodschappen op ons afgevuurd per dag. Als je daar geen aandacht meer aan hoeft te besteden, geeft dat veel ruimte in je hoofd.”

Ook een makkelijke manier om minder afval te produceren: een tijdje niks nieuws kopen. “Alles wat je koopt aan kleding en spullen, belandt ooit een keer op de afvalberg. Daarom startte ik de Koop Niks Nieuws Challenge. Daarmee spreek je met jezelf en anderen af om een jaar lang niks nieuws te kopen. De regels bepaal je zelf, bijvoorbeeld een jaar lang geen kleding, of geen cadeaus. Maak of koop in plaats van een cadeau iets eetbaars, bak een taart, maak een lekkere limonadesiroop of geef een beleving. Probeer het bedanken of het uitdrukken van liefde of waardering niet te vatten in spullen.”

Een andere tip is om niet te starten met kijken naar de hoeveelheid. “Als je je verdiept in hoeveel afval je produceert, kan dat verlammend werken. Ik adviseer mensen dan ook om het vooral niet allemaal tegelijk te willen doen. Ik kieperde mijn prullenbak om en begon per categorie: voedselverpakkingen, badkamerproducten, ‘onderweg’. Steeds één categorie aanpassen. Ik ging pas met de volgende categorie aan de slag als die aanpassingen een gewoonte waren geworden. Mensen maken de fout te groot te beginnen en haken af. Begin klein, en je kunt al 70 à 80% van je afval vermijden.”

Kennis delen met anderen

Elisah verzamelde veel tips in een aantal maanden tijd, en voelde zich goed over haar nieuwe levensstijl. Dat dat ook goed was voor de aarde, was mooi meegenomen. “Tot ik op een strand liep, volledig bezaaid met aangespoeld plastic. Stond ik daar met m’n goede gedrag, inmiddels drie jaar afvalvrij. Blijkbaar deed niemand met me mee. Toen besloot ik mijn kennis te delen met anderen. Thuis heb ik de Facebookpagina Zero Waste Nederland aangemaakt. En zo is het begonnen.”

Dat inspireren van anderen ging Elisah goed af. Zero Waste Nederland groeide uit van een Facebookpagina tot een burgerbeweging, en kreeg vorig jaar een status als stichting. “Ik zoek naar de obstakels die ervoor zorgen dat we in de wegwerpmaatschappij blijven hangen en hoe ik die weg kan halen. Soms is dat wetgeving, soms is dat de beprijzing van producten en soms de rol van reclame. Moeten we ons nog wel zoveel laten verleiden voor al die consumptie? Door slimme interventies, campagnes en druk te zetten op de politiek, willen we verandering realiseren.”

Duurzaam én leuk

Afvalvrij leven is voor Elisah niet beperkend. “Ik ben niet begonnen omdat ik iets ‘moest’ van mezelf. Het was meer een ontdekkingstocht waarbij ik van de ene in de andere positieve verrassing terecht kwam. Dat is ook wat ik andere mensen mee wil geven met Zero Waste Nederland. Doe het vooral niet omdat je vindt dat het moet. En doe het ook niet voor een ander of voor de toekomst, maar vooral voor jezelf en wat je er nu aan hebt. Dan hou je het ook vol.”

Geen chemische spullen

Nog even snel naar de supermarkt voor een pak melk, zit er voor Elisah niet meer in. “En dat geeft niet, want ik maak mijn eigen melk van havervlokken,” zegt ze blij. “Verder heb ik net zelf een moestuin aangelegd waar ik veel plezier van heb. Het geeft zo’n kick om je eigen groenten uit de grond trekken. Ik word ook gelukkig van lokale voedselinitiatieven ontdekken. Denk aan Herenboeren, een verpakkingsvrije winkel, Pieter Pot, de Turkse winkel of een zuurdesembakker met fantastisch brood. En de weekmarkt is ook echt een uitje, daar haal ik dingen als kaas, koeken en chocola. Altijd bij dezelfde marktlieden, en dan gezellig een praatje maken. Een bijkomend positief effect is dat je de lokale economie en kleine ondernemers steunt.”

Ook benadrukt Elisah nogmaals hoe haar gezondheid verbeterd is. “Ik ben gezonder gaan leven, eet veel minder bewerkte producten, gebruik minder chemische spullen op mijn huid en in mijn huis. Ik maak schoon met grootmoeders tips, die vaak baking soda, natuurazijn en citroen bevatten. Veel meer dan dat heb je niet nodig.”

Zo heeft Elisah ook een recept om zelf mascara te maken. “Daar ben ik best trots op, ik gebruik het al meer dan 10 jaar. Het is goedkoop, dierproefvrij, vegan, zonder microplastics en eenvoudig om te maken. Waarom zou je ooit nog mascara in de winkel halen? Ik bespaar zo bijna honderd euro per jaar. Het recept wordt ook door veel mensen in de community gemaakt. Daar ben ik best trots op.”

Geen zuur clubje

Vrijwel alle gewoontes die Elisah had bleken makkelijker te veranderen dan ze dacht. Zelfs na jaren afvalvrij is ze nog steeds bezig met verfijnen. “Ik kijk steeds naar hoe ik het mezelf nog makkelijker kan maken, zodat ik het op de lange termijn makkelijk kan volhouden. Naar mijn idee is het belangrijk dat als je goede dingen voor de aarde doet, je ook nog steeds aardig blijft voor jezelf. Ik wil niet dat mensen denken, zero waste, daar wil ik niet bij horen. ‘Want het leven moet nog wel een beetje leuk blijven’. Ik wil laten zien dat het leven juist heel leuk is als je duurzamer gaat leven. Dat betekent ook lief zijn voor mezelf, en mezelf af en toe een leuke jurk uit de kringloop gunnen. Als je een zuur clubje bent, willen mensen zich niet graag bij je aansluiten.”

Blik op de toekomst

Binnenkort start een groot onderzoek met drie universiteiten en een hogeschool. “We willen een doorbraak creëren in wegwerphygiëneproducten: van menstruatieproducten tot luiers en incontinentiemateriaal.” Want die zorgen niet alleen voor bergen afval, maar ook voor gezondheids- en geldproblemen. Herbruikbare alternatieven bieden juist het tegenovergestelde: minder afval, lagere kosten en meer gemak. “Je hebt ze altijd in huis, het bespaart geld en het bestrijdt menstruatiearmoede. Dat is echt empowering,” zegt ze. Dat geldt ook voor mannen. “Incontinentieluiers van stof voelen veel natuurlijker. Dat draagt bij aan minder schaamte en het behoud van je eigenwaarde. Het gaat niet alleen om het voorkomen van afval, maar het heeft ook dit soort positieve psychische, sociale en maatschappelijke bijeffecten.”

“De toekomst waar ik van droom,” zegt ze, “is een wereld waarin we loskomen van de wegwerpmaatschappij.” Niet door simpelweg minder te kopen, maar door anders te denken over waarde. “Nu draait alles om groei: meer spullen, meer productie, meer geld. Maar wat als de economie weer in dienst staat van de mens, in plaats van andersom? Als we stoppen met waarde meten in economische groei, vervalt de wegwerpmaatschappij vanzelf. Dan worden andere dingen belangrijker: zorg, verbinding en duurzaamheid. Ik probeer het systeem te veranderen, maar niet door er tegenaan te schoppen. Ik wil vooral laten zien hoe fijn en positief het alternatief is.