“We weten allemaal dat we zo niet door kunnen gaan met de aarde uitputten”, zegt Kees Vermeulen. “En je moet ergens beginnen.” En dus meldde de gepensioneerde installateur zich als vrijwilliger bij het Traais Energie Collectief (TEC), een coöperatie die het Brabantse dorp Terheijden (‘Traaie’) energieneutraal wil maken. Sinds een half jaar is zijn cv-ketel de deur uit, en is zijn huis aangesloten op het warmtenet dat het Collectief in het dorp uitrolt. “We begonnen in onze straat met acht van de dertien huizen die een aansluiting zouden krijgen. Toen de straat openlag en mensen zagen dat het warmtenet er daadwerkelijk kwam, werden dat er dertien van de dertien.”

Er moesten in Terheijden drie puzzels worden gelegd, wist TEC-initiatiefnemer Pim de Ridder, ontwikkelaar van duurzame energieprojecten. Een technische, een financiële en een sociale. De technische leek overzichtelijk: een warmtenet zou gevoed worden door een windmolen langs de nabijgelegen A16, en door warmte uit de rivier de Mark. Een zonnepark net buiten het dorp zou de stroom leveren.

Bouwstenen

Ook de financiële puzzel was goed te leggen, met een royale subsidie uit het rijksprogramma Proeftuin Aardgasvrije Wijken en financiering door Triodos Bank. De bewoners worden voor 15 euro lid van de TEC-coöperatie als ze mee willen denken en doen. Voor de opwek en levering van duurzame energie werd een werkmaatschappij in het leven geroepen, de Traaise Energie Maatschappij, die de financiële risico’s draagt en waarin TEC-leden met de aankoop van ‘bouwstenen’ (obligaties) kunnen investeren.

Maar het belangrijkste was: hoe win je het vertrouwen van de Traaienaren? De Ridder: “Je komt bij mensen achter de voordeur en je moet ze overtuigen om hun ketel weg te doen. Dan vraag je heel wat.”

“In het dorp heb je 20 procent van de mensen die meteen zegt: dit gaan we doen”, zegt TEC-bestuurslid Lambert de Haas. “En 10 procent die liever energie van een kerncentrale wil, niet van een dorpsinitiatief. Daartussen zit 70 procent die afwachtend is. Die moet je met beleid benaderen. Als je puur in de overtuigstand staat, gaat het niet lukken. Je moet sympathie wekken en naar de mensen luisteren.”

Niet de standaard groene rakker

Het helpt dat Pim de Ridder geboren en getogen is in het dorp (inmiddels woont en werkt hij in Nijmegen). En dat het bestuur uit ‘gewone’ dorpelingen bestaat. Voorzitter Theo den Exter had een winkel in het dorp en was commandant van de brandweer. Lambert de Haas, in het dagelijks leven organisatie-ontwikkelaar, noemt zichzelf ‘niet de standaard groene rakker’. “Ik was bij de allereerste ‘meet-up’ in het Witte Kerkje en toen voelde ik nog scepsis: wie gaat hier straks het geld in zijn zak steken. De ambities waarmaken leek me moeilijk, maar ook uitdagend. Ik kreeg het gevoel: hier wil ik bij zijn, want hier gebeurt iets.”

Nu is hij met huid en haar opgeslokt door het bestuurswerk en wordt hij als hij de hond uitlaat bij de Kleine Schans aangeklampt door dorpelingen met vragen. “Zullen we een stukje samen oplopen’, zeg ik dan.”

Moppermodel losgelaten

Ook belangrijk: “We besloten in het bestuur het moppermodel los te laten”, zegt De Haas. “We blijven altijd op zoek naar de uitweg.” Want natuurlijk ging alles langzamer dan verwacht. Het warmtenet is in oktober vorig jaar zijn warmte gaan verspreiden, twee jaar later dan de bedoeling was. Windmolen De Noord is begin maart gaan draaien. En bij de verbouwing van een monumentale boerderij tot ‘Energiebrouwerij’ waar het warmtenet wordt aangestuurd gaat de vergunningverlening buitengewoon traag, meldt projectmanager Sander Lodewikus. De technische installaties staan in de kelder en werken, maar de boerderij moet nog tot ontmoetingsplek worden omgetoverd. De technische man van TEC, in een vorig leven werkzaam bij een grote aannemer, heeft moeite zijn ongeduld te bedwingen in een ontwikkeltraject dat op sommige punten ook politiek beladen is, zegt hij. “Ik kom uit de bouw, wat ik nu verzin, wil ik morgen uitvoeren.”

De grootste hobbel is het zonnepark met 27 duizend panelen in een weiland naast de brug in Terheijden. Het is een van de drie pijlers in het energieneutraal maken van het dorp. De gemeente Drimmelen, waar Terheijden onder valt, verschafte een vergunning, maar wees tegelijkertijd vier andere aanvragen voor zonneparken af. Een van de indieners daarvan stapte naar de rechter om de vergunningverlening te betwisten. Hij kreeg gelijk tot aan de Raad van State, die oordeelde dat de gemeente de aanvragen niet op dezelfde manier had beoordeeld.

Geen beste beurt voor de gemeente Drimmelen, maar vooral een bittere pil voor het Energie Collectief. “Het zijn niet de omwonenden die bezwaar maken, maar een van onze concurrenten. Die hoopt zo wel aan een vergunning te komen. Zo schiet het niet op met de energietransitie natuurlijk”, zegt Pim de Ridder.

Saamhorigheidsgevoel

Het is een tijdelijke terugslag, maar doet niets af aan het concept, vindt De Ridder. “Je hebt hier een hechte gemeenschap, de sociale cohesie is door alle jaren heen behouden gebleven. Een stad is al te groot om zo’n saamhorigheidsgevoel te krijgen. De energietransitie gaan we niet individueel voor elkaar krijgen, met een warmtepompje en een zonnepaneel. Je moet investeren in het verbinden van mensen, in het collectief – alleen dan heeft de energietransitie kans van slagen.”

In Terheijden vloeien de opbrengsten van de energieopwekking, zegt hij, weer terug naar de gemeenschap, en belanden ze niet bij ‘investeerders in energiemaatschappijen met een hoofdkantoor buiten Nederland’. De opbrengst kan gebruikt worden om de energietarieven te verlagen of om in dorpsprojecten te steken.

Bier als smeermiddel

Het is wellicht weer tijd om een biertje te brouwen, oppert bestuurslid Lambert de Haas, en de dorpelingen uit te nodigen het glas te heffen. Zoals er eerder bij de uitgifte van de Bouwstenen een speciaal honingbier (‘Be(e)TEC’) werd gebrouwen met Traaise honing en 7 procent alcohol – even hoog als de rente op de obligaties. Terheijdenaren ontvingen in hun Energiebespaarbox met onder andere isolatiemateriaal een ander biertje, Opwarmertje genaamd. Bier als smeermiddel voor de energietransitie – het is een van de ingrediënten van de TEC-aanpak.

Een goede aanleiding voor het biertje zou de start van de windmolen kunnen zijn die vanaf de rand van het dorp zichtbaar is. De laatste paar dagen staat-ie weer even stil omdat er de eerste week nog getest moet worden. Sander Lodewikus: “Dan krijgen we meteen vragen of het allemaal wel goed gaat – zo lééft het in het dorp.”

‘Early adopter’ Kees Vermeulen zit er ondertussen warmpjes bij, beaamt hij. Hetzelfde geldt voor douanemedewerker Jannie Oonincx, die een straat verderop sinds twee weken aangesloten is op het warmtenet. “Binnen vijf seconden heb ik de douche warm. Dat scheelt ook in het waterverbruik.” En financieel pakt het gunstig uit, heeft Vermeulens vrouw becijferd. Vermeulen: “Maar ook al zou het ietsje duurder zijn, dan vind ik het nog de moeite waard. Het voelt goed om zelfvoorzienend te zijn en niks meer van de grote jongens af te nemen.”

Het wordt spannend of het lukt de ambitie waar te maken om in 2027 energieneutraal te zijn, maar zeker is dat Terheijden de rest van Nederland jaren en jaren achter zich laat.