Met de Russische invasie van Oekraïne is het opnieuw oorlog in Europa. Een afschuwelijke tragedie voltrekt zich voor onze ogen. De wereldeconomie wordt geconfronteerd met een harde nieuwe realiteit die wordt gedicteerd door zeer onzekere geopolitieke ontwikkelingen. De duur van het conflict en de omvang van de Westerse sancties zullen de uiteindelijke economische impact bepalen. Wat de uitkomst ook is, huishoudens met een lager inkomen in geavanceerde economieën zullen te maken krijgen met stijgende voedsel- en energieprijzen. Er is behoefte aan gerichte fiscale steun. Tegelijkertijd is voortzetting van de wereldwijde samenwerking op het gebied van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies, ondanks de internationale spanningen, een absolute noodzaak.

Gevolgen voor de financiële markten en de macro-economie  

Voor de invasie hield de wereldeconomie goed stand. De meeste geavanceerde economieën waren teruggekeerd naar het niveau van economische activiteit van voor de coronapandemie en de weg was vrijgemaakt voor het laatste deel van het herstel: de terugkeer naar de groeitrend van voor COVID. De opheffing van de meeste sociale beperkingen leidde tot een toename van de bedrijvigheid in de dienstensector en vroege tekenen van geleidelijk afnemende verstoringen van de toeleveringsketen waren gunstig voor de productieactiviteit.

Ondertussen hadden de werkloosheidscijfers in de belangrijkste geavanceerde economieën het dieptepunt van voor de pandemie bereikt en onstond er een gunstiger investeringklimaat. En, belangrijker nog, de combinatie van enorme fiscale stimuleringsmaatregelen en het onvermogen om tijdens de pandemie bestedingen te doen, had huishoudens met overtollige spaargelden achtergelaten. Dankzij deze besparingen konden huishoudens hun normale bestedingspatroon voortzetten, ondanks de erosie van het reëel besteedbaar inkomen die zich voordeed als gevolg van de stijgende inflatie. De oorlog in Oekraïne zal de koers van de wereldeconomie echter doen ontsporen. De gunstige uitgangspositie zal de door het conflict veroorzaakte klap enigszins opvangen, maar de economische impact zal waarschijnlijk zelfs in het meest optimistische scenario aanzienlijk zijn.

Ontwrichtend effect op de wereldeconomie

De oorlog in Oekraïne en de daarmee verband houdende westerse sancties zullen diepe recessies veroorzaken in Oekraïne en Rusland. Gecombineerd zijn deze economieën echter slechts verantwoordelijk voor 2 procent van het mondiale BBP, met beperkte handels- en financiële banden (afgezien van grondstoffen) met de rest van de wereld. Voor de wereldeconomie en de grote geavanceerde economieën zijn deze vier ontwikkelingen van belang:

1. Stijgende grondstofprijzen
   Rusland en Oekraïne zijn belangrijke wereldwijde exporteurs van verschillende grondstoffen, zoals tarwe, maïs, aardgas, olie, palladium en nikkel. De toegenomen onzekerheid heeft geleid tot een wereldwijde stijging van de grondstoffenprijzen. Westerse sancties hebben hieraan bijgedragen, aangezien ze embargo's van de VS en het VK omvatten op de invoer van Russische fossiele brandstoffen en een EU-plan om binnen een jaar tweederde minder Russisch gas in te voeren. De dreiging van Russische vergelding in de vorm van snijden in de export van belangrijke grondstoffen en daarnaast 'zelfsanctie'-beslissingen van vele multinationals dreven ook de prijzen op.
   
   Deze opwaartse schok van grondstofprijzen voedt de toch al hoge inflatie in de meeste grote geavanceerde economieën, waardoor de koopkracht van huishoudens verder daalt. Dit zal op zijn beurt waarschijnlijk resulteren in een lagere consumptie.

2. Verstoringen van de toeleveringsketen
   Opzettelijke of onopzettelijke fysieke aanbodtekorten kunnen zelfs meer economisch verwoestende effecten hebben dan schokken in de grondstofprijzen. Dit kan gebeuren als Rusland besluit zijn export van belangrijke goederen te verminderen, als westerse landen besluiten tot een volledig importverbod op bepaalde Russische goederen of als de oorlog de productie of het transport van goederen uit Rusland en Oekraïne verstoort. De belangrijkste impact zou zich manifesteren door energietekorten in landen die afhankelijk zijn van Russische fossiele brandstoffen en door een wereldwijd tekort aan kritieke grondstoffen. Staal, batterijen, halfgeleiders en auto's zijn voorbeelden van producten die met Russische grondstoffen worden gemaakt. De aanzienlijke prijsstijgingen kunnen bedrijven ook dwingen tot zelfrantsoenering, waardoor de productie wordt verlaagd en de toeleveringsketen wordt verstoord.

3. Dalend vertrouwen van huishoudens en bedrijven
   Verhoogde geopolitieke spanningen, aanhoudende onzekerheid, krappere financiën en extra inflatiedruk zullen allemaal waarschijnlijk leiden tot een periode van verminderd vertrouwen van huishoudens en bedrijven. Dit zou de besparingen van huishoudens kunnen vergroten en bedrijfsinvesteringen kunnen vertragen.

4. Extra fiscale uitgaven
   De massale toestroom van Oekraïense vluchtelingen zal Europese landen dwingen hun overheidsuitgaven te verhogen om deze mensen te ondersteunen. De Russische dreiging zal ook leiden tot extra defensie-uitgaven: Duitsland heeft bijvoorbeeld een eenmalig speciaal budget van 100 miljard euro aangekondigd in 2022 en een structurele verhoging van zijn meerjarenbegroting tot meer dan 2 procent van zijn BBP. Tot slot zullen westerse landen die nu sterk afhankelijk zijn van Russische fossiele brandstoffen, extra uitgaven moeten doen om de energietransitie te versnellen en de effecten van hogere prijzen voor lage inkomens te dempen.

Steun de meest kwetsbaren, versterk samenwerking

De sterke stijging van de voedsel- en energieprijzen zal huishoudens met een lager inkomen onevenredig treffen, aangezien zij een groter deel van hun totale inkomen hieraan besteden. Daarom zouden overheden, naast hogere uitgaven voor defensie en de energietransitie, (meer) gerichte maatregelen moeten nemen om deze kwetsbare huishoudens te ondersteunen. Algemene maatregelen die de prijs van elektriciteit en gas verlagen, zijn minder efficiënt omdat ze evenzeer gunstig zijn voor huishoudens met een hoger inkomen, die meer buffers hebben om deze prijsstijgingen op te vangen. Prijsverlagingen stimuleren evenmin een vermindering van het energieverbruik uit fossiele brandstoffen en zijn daarom niet in overeenstemming met de doelstellingen voor de vermindering van de CO2-uitstoot.

Ondanks de geopolitieke spanningen blijft internationale samenwerking van groot belang. In het huidige klimaat is een oproep aan de westerse democratieën om de banden met autocratische landen als Rusland en China te verbreken begrijpelijk, maar ook gevaarlijk. We moeten erkennen dat volledige zelfvoorziening een illusie en onwenselijk is: we hebben niet alle benodigde middelen in het westelijke deel van de wereld, en door te focussen op zelfvoorziening zouden we een groot deel van de wereld dat niet wil kiezen tussen het Westen en Rusland-China achterlaten. Het Westen moet een strategie nastreven van diversificatie van de economische stromen, door nauw samen te werken met verschillende landen en een breed scala aan goederen als input te gebruiken. Dit zou de afhankelijkheid van afzonderlijke landen en hulpbronnen beperken, waardoor de algehele veerkracht zou verbeteren. Het vinden van vervangers voor hulpbronnen kan ook uitputting voorkomen, en het verbeteren van de veerkracht moet hand in hand gaan met een hernieuwde focus op recycling.

Daarnaast blijft nauwe mondiale samenwerking een noodzaak als het gaat om existentiële bedreigingen zoals klimaatverandering of verlies van biodiversiteit. Deze vraagstukken gaan over de landsgrenzen heen en kunnen alleen effectief worden aangepakt met mondiale afspraken over bijvoorbeeld CO2-emissiereductie. Het Westen kan het zich eenvoudigweg niet veroorloven financiële steun of technologische kennis achter te houden, aangezien de tijd dringt. Deze belangrijke overwegingen mogen niet over het hoofd worden gezien wanneer het Westen zich herpositioneert in het snel veranderende geopolitieke landschap.

Gevolgen aandelen- en obligatiebeleggingen 

Onze modelportefeuilles en onze aandelen-, obligatie- en mixfondsen waren al defensief gepositioneerd vanwege de oplopende geopolitieke spanningen, de oplopende inflatie, het vertraagde herstel van de wereldeconomie en de kans op negatieve winstverrassingen bij bedrijven.

Dankzij deze defensieve assetallocatie zijn de portefeuilles en beursgenoteerde fondsen relatief goed gepositioneerd voor de impact van de recente ontwikkelingen. Triodos Investment Management zal de geopolitieke situatie en de gevolgen daarvan voor de financiële markten nauwlettend blijven volgen en de beleggingen waar nodig aanpassen.

Directe beleggingen 

Triodos Investment Management heeft slechts een handvol beleggingen in Oekraïne en geen beleggingen in Rusland. Onze fondsmanagers en analisten staan in nauw contact met deze ondernemingen en streven ernaar hen waar mogelijk te ondersteunen in deze moeilijke tijden.

De situatie verandert voortdurend en wij zullen onze beleggingen nauwlettend blijven volgen. Het spreekt voor zich dat wij geen verdere investeringen in Oekraïne zullen doen zolang deze crisis niet is opgelost en de situatie ter plaatse niet is gestabiliseerd.

Al met al zijn de mensen in Oekraïne die getroffen en bedreigd worden door deze brute daad van geweld het belangrijkst. Onze gedachten zijn bij hen.

Verdere informatie 

Wij zullen je op de hoogte blijven houden van de ontwikkelingen met betrekking tot onze beleggingen. Mocht je vragen hebben, aarzel dan niet om contact met ons op te nemen. 

> Bekijk alle updates rondom de oorlog in Oekraïne