Waarom zijn banken en andere financiële instellingen zo belangrijk bij de aanpak van klimaatverandering?

“Banken zijn er niet voor zichzelf. Ze vervullen een aantal belangrijke functies in de samenleving. Een daarvan is het financieren van ondernemers en instellingen die zich inzetten voor de aanpak van grote maatschappelijke en ecologische vraagstukken. De brede verantwoordelijkheid van banken is ook het vertrekpunt van het recente rapport New Pathways over de vraag hoe we tot een stabiele en veerkrachtige financiële sector kunnen komen (zie kader). De aanpak van klimaatverandering is het grootste vraagstuk van de komende tijd. Daar is ontzettend veel geld en financiële expertise voor nodig. Banken zijn de aangewezen partijen om daarin te voorzien.”

En dat doen ze onvoldoende?

“Soms krijg je de indruk dat veel banken en andere financiële instellingen hun maatschappelijke rol de afgelopen decennia zijn vergeten. Het lijkt er op dat ze zich als het ware hebben teruggetrokken uit de samenleving en de reële economie, en leven op een andere planeet waar vooral het eigen financiële belang telt, en dat van hun aandeelhouders.”

Dat is – inmiddels tien jaar na het uitbreken van de bankencrisis – toch wel veranderd?

“Ik denk dat dat tegenvalt. Er is sinds de crisis niet wezenlijk iets veranderd in de financiële sector. En dat is tamelijk ontnuchterend om te constateren. De afgelopen jaren zijn er als reactie op de crisis, vooral duizend-en-één nieuwe regels gekomen waar banken aan moeten voldoen. Ook het toezicht op de sector is veel strenger geworden. Allemaal met als doel om de sector stabieler te maken. Maar regels en toezicht zijn geen wezenlijke veranderingen. Ze bieden vooral schijnzekerheid, zolang banken zich niet richten op hun oorspronkelijke rol: het financieren van ontwikkelingen die van belang zijn voor de samenleving.”

Waarom bieden regels alleen schijnzekerheid?

“Kijk, een bank leent geld uit aan bedrijven en projecten. Aan die kredietverstrekking zit altijd een zeker risico. Een bedrijf kan immers in de problemen komen en de lening mogelijk niet terugbetalen. Om dat risico af te dekken, houden banken een bepaald bufferkapitaal aan. Naar aanleiding van de bankencrisis hebben overheden en toezichthouders de kapitaalseisen voor banken opgeschroefd. Banken moeten dus een grotere buffer achter de hand houden. Dat is natuurlijk prima. Het probleem is echter dat toezichthouders geen onderscheid maken tussen leningen aan duurzame en niet-duurzame bedrijven en sectoren. Daardoor hebben we nog steeds een instabiele financiële sector.”

Hoe komt dat?

“Neem bijvoorbeeld een krediet aan een bedrijf in de olie-industrie. Fossiele brandstoffen zullen de komende tijd steeds meer vervangen worden door duurzame energiebronnen. Dat gaat een levensgroot probleem opleveren voor banken die voor tientallen miljarden euro’s in de olie-industrie zitten. Die hebben immers geld uitstaan in een bedrijfstak die op zijn eind loopt en steeds minder lucratief zal worden. Het risico dat die banken hun geld niet terugzien is groter dan wanneer het geld zou zijn geïnvesteerd in een toekomstbestendige sector, zoals die voor duurzame-energie.

Toezichthouders in de financiële sector zouden daarom bij de beoordeling van een bank, breder en dieper moeten kijken. Het is van belang dat ze rekening houden met de vraag wat de maatschappelijke en ecologische effecten zijn van de dingen die de bedrijven doen waaraan de bank geld heeft uitgeleend. Toezichthouders zouden bijvoorbeeld grotere financiële buffers moeten vragen aan banken wanneer die leningen hebben uitstaan in sectoren die geen deel uitmaken van de toekomst. Zolang dat niet gebeurt, is de stabiliteit van banken onvoldoende gegarandeerd.”

Het toezicht op banken moet dus anders. Wat kunnen banken zélf anders doen?

“De kern is: uitgaan van de lange termijn en van de vraag waar de samenleving wérkelijk behoefte aan heeft. Dat betekent dat banken hun kennis en creativiteit zouden moeten inzetten voor duurzame ontwikkeling. Ze zouden uit hun ivoren toren moeten komen en zich intensief verbinden met de samenleving. Dat betekent dus in nauwe samenwerking met anderen – ondernemers, maatschappelijke organisaties, overheden en burgers – bepalen wat er nodig is en welke rol ze als bank kunnen spelen. Er zijn kansen genoeg voor banken om hun innovatiekracht in te zetten.

Neem het energieneutraal maken van woonhuizen in Nederland. Als kredietverstrekkers zijn banken daarbij onmisbaar. Ze kunnen nieuwe manieren van financiering ontwikkelen om huishoudens te stimuleren tot verduurzaming. Dat kan bijvoorbeeld door de hoogte van de hypotheekrente te koppelen aan de energieprestatie van het huis. De rente die een huiseigenaar betaalt, wordt dan lager als zijn huis energiezuiniger is. Dat kan huishoudens stimuleren om te investeren in bijvoorbeeld zonnepanelen en woningisolatie. En zo draagt een nieuw soort hypotheek bij aan het realiseren van een ecologisch doel: het reduceren van de CO2-uitstoot door huishoudens.”

Triodos Bank gebruikt geld al om positieve verandering te stimuleren. Doorgaan op dezelfde weg dus?

“Zeker, maar dat is niet genoeg. We moeten problemen voor onszelf creëren. De uitdagingen van de toekomst zijn eenvoudigweg te groot om alleen te blijven doen wat we al deden. Ook voor duurzame banken zoals Triodos Bank is het tijd voor nieuwe stappen zodat we de verandering kunnen versnellen.”

Om wat voor nieuwe stappen gaat het dan?

“Denk bijvoorbeeld aan het opzetten van nieuwe samenwerkingsverbanden met ondernemingen en maatschappelijke organisaties rond het oplossen van de écht lastige vraagstukken van vandaag. Zoals het realiseren van de SDG’s: de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. Een van de doelen is het herstel van ecosystemen en bodemvruchtbaarheid, en het tegengaan van woestijnvorming. Dat is belangrijk, alleen al vanwege het feit dat onze voedselvoorziening afhankelijk is van de beschikbaarheid van voldoende vruchtbare bodem. Herstel van bodems en ecosystemen is echter een langzaam proces dat pas na vele jaren vruchten afwerpt. Het is belangrijk dat banken hun innovatiekracht gebruiken om nieuwe financieringsvormen te ontwikkelen die geschikt zijn voor langjarige en ‘trage’ herstelprojecten. Financieringsvormen dus die pas op de lange termijn ook financieel iets opleveren.

Een organisatie als Commonland zet zich wereldwijd in voor het herstel van ecosystemen, en betrekt daar veel verschillende partijen bij, waaronder banken. De projecten van deze en vergelijkbare organisaties zijn financierbaar doordat ze een regio weer een economische basis geven. Immers, het herstellen van ecosystemen en bodems maakt een gebied weer geschikt voor landbouwondernemers en andere bedrijvigheid. Ook de projecten van SEKEM in Egypte zijn op dit principe gebaseerd. Banken kunnen financieringsvormen ontwikkelen die geschikt zijn voor dit soort projecten en organisaties. Pas als ze dát doen, dragen banken werkelijk bij aan het oplossen van de vraagstukken van vandaag en morgen.”

Betekent het zetten van nieuwe stappen dat het roer bij Triodos Bank volledig om moet?

“Nee, zeker niet. Wij richten ons als bank al bijna 40 jaar op het financieren van positieve verandering. Daar gaan we natuurlijk meer door. Maar daarnaast is ontwikkelen van nieuwe financieringsvormen steeds belangrijker. Want alleen dán kunnen we de grote uitdagingen van de toekomst werkelijk aan. Change finance to finance change: dát is de kern.”

> Lees het rapport New Pathways
> de Global Alliance for banking on Values
> Finance Watch
> Mission 2020

Meer lezen over klimaatverandering?
Lees dan hier het interview met Christiana Figueres over het Klimaatakkoord van Parijs
Tekst: Tobias Reijngoud
Beeld: Onno Roozen