We gaan terug in de tijd, naar het jaar 1275. Het moment waarop de rijke historie van het Tivolicomplex begon. Het rijksmonument werd oorspronkelijk gebouwd om dienst te doen als klooster. Eerst van de Orde van de Zakbroeders. Daarna van de Regulieren, die naar de regel van Augustinus leefden. Om je een idee te geven over hoe Utrecht er toen uitzag: wie toentertijd de achterdeur van het gebouw opendeed, keek uit over de weilanden. Tegenwoordig is het gebouw omringd door kilometers aan stedelijk gebied in elke richting.

In 1580 werd het gebouw een weeshuis, waar zowel jongens als meisjes (strikt gescheiden van elkaar) woonden. En dat bleef het honderden jaren lang. Totdat de Nederlandsche Vereeniging van Spoor- en Tramwegpersoneel het gebouw in 1925 kocht en als vakbondshuis gebruikte. In 1981 veranderde de bestemming van het (inmiddels leegstaande) gebouw opnieuw. Het werd gekraakt door het Komitee Tivoli Tijdelijk, een punkbeweging die het pand tijdelijk wilde gebruiken als concertgebouw. De kraak zorgde in eerste instantie voor rellen met de Mobiele Eenheid

(ME), maar uiteindelijk besloot de gemeente om er permanent een concertzaal van te maken. Concertgebouw Tivoli was geboren, waar legendarische artiesten als Prince, Eddie Vedder en Kurt Cobain het podium betraden.

Veel werk, veel onzekerheid

Het monumentale gebouw kende dus slechts vier bestemmingen in de afgelopen 750 jaar. De laatste jaren waren er weliswaar twee kinderopvangcentra gevestigd in het gebouw en gebruikte artiest Colin Benders (Kyteman) het tijdelijk als onderkomen, maar verder stond het leeg. Daar komt na de zomer verandering in. Onder de naam Union House wordt het gebouw straks een bruisende (én duurzame) ontmoetingsplek, compleet met restaurant, overdekte binnentuin, wijnbar en hotel met 46 kamers. De twee kinderopvangcentra blijven ook aanwezig in het pand.

Vastgoedontwikkelaar Stadswaarde won in 2018 al de aanbesteding van de gemeente om met dit plan aan de slag te gaan. Maar mede door de coronapandemie liep het project veel vertraging op. Jeroen Messemaeckers van de Graaff, mede-oprichter van Stadswaarde: “Er waren inderdaad wat tegenslagen. Daarnaast is de restauratie en herontwikkeling van een monumentaal pand sowieso een tijdrovend proces. Je moet bijvoorbeeld je partners heel zorgvuldig selecteren, zoals een architect en aannemer die ervaring hebben met monumenten. Je moet nauw optrekken met erfgoedspecialisten, om de benodigde vergunningen op orde te krijgen. Je moet het budget en de haalbaarheid van het project heel zorgvuldig bepalen. Ga zo maar door. En dan is de uitvoering nog niet eens begonnen.”

Vooral het financiële plaatje bleek een uitdaging. De coronapandemie zat immers nog vers in ieders geheugen. En zowel de horeca- als hotelsector hadden zware tijden achter de rug. “Ga dan maar eens de financiering veilig stellen voor een nieuw restaurant én hotel”, aldus Messemaeckers van de Graaff. “Dat bleef een constant spannend spel.”

De kracht van vastgoedtransformatie

Triodos Bank besloot om een groenfinanciering te verstrekken aan dit bijzondere project via Triodos Groenfonds. Rianne Koster, senior relatiemanager vastgoed bij Triodos Bank, legt uit waarom: “Ten eerste is vastgoedtransformatie een belangrijke speerpunt van ons. Want waarom zou je iets nieuws bouwen als er genoeg leegstaande panden zijn die je nieuw leven kan inblazen?”

“Vastgoedtransformatie heeft veel voordelen. Het gaat leegstand en verpaupering in gemeenten tegen. Het kan sneller zijn dan nieuwbouw en soms - als veel elementen uit het gebouw behouden kunnen blijven - zelfs goedkoper”, vervolgt ze. “Maar denk ook aan de CO₂-uitstoot die gepaard gaat met de sloop van een gebouw. En aan de verspilling van materialen. En dan hebben we het nog niet eens over de uitstoot en grondstoffen die nodig zijn om iets nieuws neer te zetten.”

Bij de transformatie van het Tivolicomplex komen allerlei thema’s samen die Triodos Bank belangrijk vindt, vervolgt Koster: “Ten eerste gaat het om een monumentaal pand, dat op deze manier de belevingswaarde en culturele waarde behoudt. En delen ervan worden publiek toegankelijk, zodat iedereen kan ervaren hoe het was. Het gebouw wordt daarnaast fors verduurzaamd en de hotelketen (Conscious hotels, red.) heeft een duurzame visie op hotelexploitatie. Daarnaast vinden we het goed dat de kinderdagverblijven in het gebouw gevestigd blijven. Genoeg redenen om in te stappen dus.”

Inkijkjes naar het verleden

De rijke geschiedenis van het Tivolicomplex blijft op allerlei manieren zichtbaar als het gebouw wederom haar deuren opent. Samen met de Utrechtse Hogeschool voor de Kunsten werd bijvoorbeeld het kunstproject Vensters naar Vroeger ontwikkeld. In de 44-meter lange Kloostergang (die van de ene naar de andere kant van het gebouw loopt en publiekelijk toegankelijk wordt) worden vier kozijnen met ingebouwde led-schermen opgehangen. Daarop zullen beelden te zien zijn uit de vier periodes van gebouw: klooster, weeshuis, vakbondshuis en concertzaal.

Daarnaast wordt de Regentenzaal in ere hersteld, compleet met goudleerbehang en schouw in Lodewijk XIV-stijl. Deze ruimte kan straks afgehuurd worden voor besloten feesten. De enige hotelkamer op de begane grond wordt ook bijzonder. Je vindt er onder andere een schouw uit de zeventiende eeuw met Delftsblauwe tegeltjes erop, die allerlei oudhollandse kinderspelen uitbeelden.

Ook het iconische poppodium blijft bestaan, als onderdeel van het restaurant. Messemaeckers van de Graaff: “Hoe we het podium precies gaan inzetten, weten we nog niet. Maar we denken onder andere aan unplugged concerten (akoestische optredens zonder versterkte instrumenten, red.) en jazz-matinees. We willen het podium in ieder geval beschikbaar stellen aan Utrechts talent.”

Van energielabel G naar A

Het energielabel van het Tivolicomplex steeg door dit transformatieproject naar A. “Ik weet eigenlijk niet wat het energielabel was voordat we aan de slag gingen, maar het zou me niets verbazen als het G was. Er was immers al honderd jaar niets aan gedaan”, aldus Messemaeckers van de Graaff. Tijdens dit project werden bijvoorbeeld alle daken geïsoleerd. En de buitenwanden daar waar het kon. De ramen werden geïsoleerd doormiddel van voorzetramen. En er werden meer dan honderd zonnepanelen op de daken geïnstalleerd.

“En wat ik zelf wel een mooi initiatief vind: we hebben sommige delen van het pand simpelweg bestempeld als buitenruimte. Zoals de Kloostergang, die van achter- naar de voorkant van het gebouw loopt. Dat betekent jas aan, maar het betekent ook veel minder energiegebruik (om die ruimtes warm te houden, red.).”

Duurzaam overnachten

Ook bij het kiezen van de hotel-exploitant stond duurzaamheid hoog op het verlanglijstje. De keuze viel op Conscious Hotels, een van de meest duurzame hotelketens van Nederland. Conscious Hotels, ook op meerdere locaties in Amsterdam te vinden, werkt bijvoorbeeld met een volledig biologische (en 80 procent vegetarische) menukaart. De hotelkamers zijn uitgerust met waterbesparende douches en gerecycled en/of tweedehands meubilair. En de elektriciteit die de hotelketen verbruikt, is 100 procent hernieuwbaar en opgewekt in Nederland.