Wel sleutelen, maar niet aan de kern

Hermans’ aanpak doet denken aan het kalibreren van een defect meetsysteem terwijl het alarmsignaal onverminderd blijft loeien. Technisch gezien gebeurt er iets – er wordt geïnvesteerd, gecompenseerd, afgetopt – maar de kern van het probleem blijft onberoerd. Sterker nog: door fossiele bedrijven met middelen uit het klimaatfonds te compenseren voor hun hoge energieverbruik, wordt juist datgene gestut wat zou moeten worden afgebouwd. Het systeem wordt niet herzien, het wordt onderhouden.

Compensatie voor de fossiele industrie

Een half miljard euro gaat naar de energie-intensieve industrie, bedoeld als verzachting van stijgende kosten. Dat geld komt uit een fonds dat primair bedoeld is om de energietransitie te versnellen. Daarmee wordt de prikkel om te innoveren afgezwakt, het draagvlak voor stevig klimaatbeleid ondermijnd, en het behalen van nationale klimaatdoelen verder bemoeilijkt.

De industrie beroept zich op het verlies aan internationale concurrentiekracht. Maar de vraag is niet slechts of deze zorgen terecht zijn – ze zijn in zekere zin begrijpelijk – de echte vraag is of we het economische landschap willen laten zoals het was. Jarenlang kon de Nederlandse industrie rekenen op goedkoop Gronings gas. Die tijd is voorbij. De geopolitieke, sociale en ecologische kosten zijn te groot geworden.

Industriebeleid moet vandaag de dag Europees worden ontwikkeld. In Nederland overwegen we nog steeds om grijze stroom betaalbaar te houden voor grootgebruikers met publieke middelen. Dat is beleid tegen de stroom in. Terwijl het elektriciteitsnet vol raakt, de arbeidsmarkt onder druk staat en duizenden bedrijven wachten op een aansluiting, is het logisch om na te denken over energie-intensieve activiteiten. Niet als ad-hoc oplossing, maar als structurele keuze voor een duurzaam verdienmodel.

Schijnoplossingen en voordelen voor de happy few

De andere voorgestelde maatregelen – lagere bijtelling voor elektrische leaseauto’s, lagere netbeheerkosten voor bedrijven en versnelde inzet op CO₂-opslag – hebben een gemene deler: zij lijken eerder voort te komen uit compromissen dan uit overtuiging. Ze leveren mogelijk papieren winst op, maar creëren geen breed gedragen perspectief op transitie. Sterker nog, ze voeden het gevoel dat klimaatbeleid een zaak is van fiscale voordelen voor de happy few en voor wie al in staat is te investeren, terwijl de grootste vervuilers hun verantwoordelijkheden ontlopen.

Burgers willen eerlijk klimaatbeleid

Onderzoek van de TU Delft onder tienduizend Nederlanders toont aan dat steun voor klimaatmaatregelen vooral ontstaat wanneer mensen het beleid als eerlijk en geloofwaardig zien. Dit betekent normeren waar nodig en beschermen waar mogelijk. Veel burgers vinden dat grote sectoren, zoals de industrie en luchtvaart, structureel buiten schot, ondanks hun aandeel in de vervuiling. Het klimaatplan van Hermans bevestigt dit gevoel.

Nu handelen is goedkoper en voorkomt schade

Het is een hardnekkig misverstand dat doeltreffend klimaatbeleid duur of politiek riskant zou zijn. Het is al decennialang bekend dat nu meer doen altijd goedkoper is dan uitstel. Hoe langer wachten, hoe groter de klimaatschade, hoe abrupter de verandering die we nodig hebben en hoe groter het economisch verlies.

Daarnaast draait goed klimaatbeleid nu niet zozeer om meer geld, maar om slimmere keuzes. Normeer bedrijven in plaats van ze te subsidiëren. Investeer het geld daar waar het echt iets oplevert voor de samenleving: in het isoleren van huurwoningen, het bevorderen van energiedelen op lokaal niveau en het verbeteren van openbaar vervoer. Dit beleid zorgt voor zowel klimaatwinst als sociale rechtvaardigheid. En bovenal, het vertrouwt op burgers en bedrijven die willen bijdragen, als ze de kans krijgen.

De klimaatdoelen halen vergt consistentie en durf

Wat zowel huishoudens als bedrijven zou helpen is een consistente koers. Dan kan iedereen zich voorbereiden en kan een transitie versnellen en minder geld kosten. Maar in plaats van echt richting te geven, lijkt dit kabinet alleen maar schijnbewegingen te maken. Om de klimaatdoelen werkelijk te bereiken met de laagst mogelijke maatschappelijke kosten, zijn er echt slechts twee voorwaarden om mee te beginnen: een langjarig voorspelbaar beleid, en het durven stellen van normen voor vervuilende sectoren.

Het is de hoogste tijd om niet langer het bestaande systeem te onderhouden, maar het ter discussie te stellen. Niet om het debat over duurzaamheid te winnen, maar om echte vooruitgang te boeken. Zolang we blijven sleutelen aan de wijzerplaat terwijl de machine hapert, verliezen we waardevolle tijd. Ons die luxe permitteren kost uiteindelijk alleen maar meer geld.