De onderstaande column verscheen 8 november op fd.nl als onderdeel van een reeks columns van Hans Stegeman waarin hij zijn visie geeft over economische en politieke vraagstukken.

Een van de focuspunten in die polycrisis is de klimaatcrisis waar nu door duizenden mensen over wordt geconfereerd in Sharm-el-Sheikh. De kans dat die klimaattop niet veel zal opleveren is vrij groot. De dreiging van kantelpunten in het klimaat – onomkeerbare processen als gevolg van temperatuurstijging – veranderen namelijk niets aan korte termijnbelangen en ingegraven posities. Ook het nieuws dat Nederland wellicht onder water komt te staan, maakt geen enkele indruk. Vanuit de standaard economische theorie lijkt die inertie heel rationeel.

Waarom zou je klimaatvriendelijker gedrag vertonen als jouw individuele gedrag het verschil niet maakt? Sterker nog, al zou je bezorgd zijn om het klimaat, hoe meer anderen actie voeren, des te minder reden er is voor jou om te handelen. De individuele opbrengst van een eenmansactie om klimaatverandering te mitigeren – bijvoorbeeld je vastketenen aan een vliegtuig, je vastlijmen op een tafel, of soep gooien naar een schilderij – levert je persoonlijk niets op. Behalve wellicht een strafblad. Een typisch free-rider probleem. Om dat probleem op te lossen, roepen economen dat de overheid dan moet ingrijpen: broeikasgas beprijzen en zo. Maar dit raakt zo aan de individuele belangen van kiezers en bedrijven, dat democratie hier faalt. Democratie kan systeemverandering niet sturen als het geen korte termijnbaten oplevert.

Maar er is ook ander onderzoek. Voor veel klimaatactivisten gaat het niet om een rationele afweging, maar om een morele plicht iets te doen aan klimaatverandering. En dit is nu precies wat je nooit in een standaard economische analyse vindt: steeds meer mensen die geen rationale afweging maken, maar vanuit eigen beweging de wereld willen veranderen. Als de omvang van deze beweging maar groot genoeg wordt, leidt dit ook tot een kantelpunt. Een nieuwe collectieve norm ontstaat waarnaar mensen zich zullen gaan gedragen. Vlieg-, vlees- en shopschaamtes zijn daarvan het begin. Ergens tussen de 25% en de 50% van de bevolking heb je ervoor nodig om een omslag te krijgen, waarbij alle soorten gedragsverandering nodig zijn.

We kunnen van alles vinden van de klimaatacties van de de afgelopen weken. Maar het lijkt er wel op dat het morele omslagpunt steeds dichterbij komt. Hopelijk kunnen we dan een klein stukje van de polycrisis oplossen. Ook in de herfst.