Als lector aan de HAS Hogeschool onderzoekt Praasterink wat er kan en moet veranderen. Ze pleit voor een nieuw, transparant voedselsysteem waarin consumenten en producenten zich met elkaar én met de aarde verbonden voelen.
Hoe groot zijn de problemen eigenlijk?
“We hebben nu een voedselsysteem waarmee we veel bereikt hebben: volop voedsel tegen relatief lage prijzen, althans in het Westen. Maar de balans slaat door. Er wordt teveel goedkoop en voedingsarm bulkvoedsel geproduceerd waarbij er nauwelijks oog is voor mens en milieu, mensenrechten, dierenwelzijn en gezondheid. Dat heeft veel mondiale problemen tot gevolg. De kosten voor het oplossen van die problemen zullen binnen afzienbare tijd de economische baten van het huidige systeem overstijgen. Ik overdrijf niet als ik zeg dat het wachten is op het eerste land dat failliet gaat aan de enorme zorgkosten die obesitas met zich meebrengt.”
Moet het hele voedselsysteem op de schop?
“Uiteindelijk wel. We moeten doorgaan met het verduurzamen van het huidige systeem, maar daarmee lossen we de problemen op de lange termijn niet op. We maken de situatie hoogstens ‘minder slecht’ en dat is uiteindelijk niet goed genoeg. We moeten streven naar een netto-positief voedselsysteem: nemen en geven moet in balans zijn. Voedsel is verbonden met gezondheid maar ook met klimaat, met energie, met mensenrechten en met de bodem. Als we echt iets willen veranderen moeten we naar het systeem als geheel kijken en naar de manier waarop alles met elkaar te maken heeft.
C.V.
Frederike Praasterink
Frederike Praasterink (1963) werkte jaren als consultant bij de Food and Agriculture Organisation van de Verenigde Naties. In haar huidige functie, als lector Future Food Systems aan de HAS Hogeschool doet zij onderzoek naar systeeminnovatie in de agrofood en ontwikkelde een visie voor een toekomstbestendiger voedselsysteem; Triodos Bank omarmt deze visie.
Een voorbeeld: In Nederland worden op dit moment veel zogenaamde voedselbossen ontwikkeld. Daarin worden landbouw en natuurfuncties gecombineerd. Aan de ene kant kan er gewoon geoogst worden uit zo’n systeem, aan de ander kant wordt er ook iets teruggegeven: de organische stoffen in de bodem worden aangevuld en daarmee wordt ook het waterbergendvermogen van de grond vergroot. Dat is belangrijk voor de biodiversiteit en de bodemvruchtbaarheid. Het zijn dit soort fundamentele oplossingen waarnaar we opzoek moeten gaan; economisch rendabel én bijdragend aan de klimaatdoelstellingen.”
De landbouworganisatie van de Verenigde Naties voorspelt dat er komende dertig jaar 70% meer voedsel geproduceerd moet worden. Kunnen we dan wel afstappen van het huidige voedselsysteem?
“De intensieve productie zoals die nu plaatsvindt kan en moet niet zomaar worden stopgezet, nee. Maar als er de mogelijkheid is om die intensieve productie efficiënter en duurzamer te maken – zoals het geval is bij veel opkomende economieën - moeten we dat zeker doen.”
"Zo moet het gaan met voedsel dat slecht geproduceerd is. Dat éét je gewoon niet"
Voor die verduurzaming is het belangrijk dat consumenten duurzaamheid ook meer gaan waarderen. Praasterink merkt dat mensen vaak geen weet van hebben van waar hun voedsel vandaan komt en hoe het wordt geproduceerd. En inderdaad, we zijn eraan gewend dat alles, van vers fruit tot goedkoop vlees, altijd maar beschikbaar is. En wat overblijft gooien we net zo makkelijk weer weg. Van al het voedsel wordt wereldwijd een derde verspild. Daarom is het volgens Praasterink van belang de voedselketen transparanter te maken.
Welk verschil zal een transparantere keten maken?
“Het laat consumenten inzien dat voedsel niet zomaar iets is wat onbeperkt in de supermarkt verkrijgbaar is, maar iets wat geproduceerd is door iemand anders – soms met bloed, zweet en tranen. Die verbinding tussen consument en producent – en in feite ook tussen mens en natuur - is essentieel. Het zal er toe leiden dat de waardering voor voedsel stijgt. Er zal dan niet alleen minder verspild worden maar consumenten zullen ook bewuster gaan kiezen: wél het duurzame product waar een boer eerlijk voor betaald wordt, níét het product dat uitbuiting en milieuverontreiniging in de hand werkt.”
Een transparantere keten zal daarbij meer inzicht geven in de verborgen kosten van veel voedingsproducten, stelt Praasterink. Hoeveel belastinggeld kost het bijvoorbeeld om een verontreinigde bodem of vervuild grondwater schoon te maken? En wat betalen we achteraf aan doktersrekeningen wanneer we ziek zijn geworden van te veel vet en suiker? Praasterink: “True pricing houdt in dat deze verborgen kosten direct in de prijs worden meegerekend. Daardoor zullen de prijzen van ongezond of milieubelastend voedsel stijgen maar de impact – en dus ook de echte kosten – ervan dalen.”
Dat klinkt mooi in theorie. Maar hoe brengen we het in de praktijk?
“Er wordt al snel naar de overheid gewezen, die ‘gewoon’ strengere maatregels moet nemen. True pricing juich ik toe maar ik besef ook dat zoiets niet van de een op de andere dag kan. Wil Nederland zich niet uit de markt prijzen, dan moeten ook alle andere landen in Europa meegaan in true pricing. Zover zijn we nog niet, hoewel het momentum voor zo’n overheidsingreep internationaal wel sterk toeneemt en een aantal bedrijven hier al volop mee bezig is.”
Ook moet niet alle verantwoordelijkheid bij de consument gelegd worden, waarschuwt ze. “Duurzaam boodschappen doen is lastig. Dat vind ik zelf ook, hoeveel ik er ook vanaf weet. Daarom ben ik heel blij met mijn moestuin, dan weet ik tenminste zeker dat het goed zit.”
Maar niet iedereen heeft een moestuin, en de meeste consumenten hebben ook de tijd en kennis niet om zich te verdiepen in de herkomst van een product. En geeft de prijs niet vaak de doorslag, zelfs al weten we wel dat het beter is om geen kiloknallers te kopen? Praasterink: “Er moet een mentaliteitsverandering plaatsvinden op het gebied van duurzame voeding. Vergelijk het met roken: vroeger was het heel normaal om te roken waar kinderen bij waren, nu dóé je dat gewoon niet. Zo moet het ook gaan met voedsel dat slecht geproduceerd is. Dat éét je gewoon niet. Maar zo’n paradigma-shift is een lang proces wat jaren kan duren.”
Ondertussen is het belangrijk dat de wetenschap en het bedrijfsleven niet stil zitten. Praasterinks lectoraat Future Food Systems onderzoekt waar de knelpunten in het voedselsysteem zitten, maar zoekt ook naar de zogenaamde acupunctuurpunten; daar waar geprikt kan worden zodat er iets verbetert.
En bedrijven moeten vervolgens gaan prikken?
“Inderdaad. En dat gebeurt ook al. Bij een bedrijf als Herenboeren bepaalt een groep consumenten wat er op de boerderij in hun buurt wordt geproduceerd. Dat is een prachtig voorbeeld van hoe de keten korter en dus transparanter gemaakt kan worden door een verbinding tussen consument en producent te maken en voedsel lokaal te produceren.
"De toekomstbestendigheid van ons voedselsysteem is een zaak van ons allen"
Een ander mooi voorbeeld is Eosta, een distributeur van biologische groente en fruit die veel waarde hecht aan voedseltransparantie en prijzen hanteert die recht doen aan gezondheid, milieu en samenleving.”
Spelen banken hierin ook een rol?
“Absoluut, een heel belangrijke rol zelfs. Zíj zijn de partij die duurzame start-ups of goede initiatieven van bedrijven kunnen stimuleren door ze te financieren. Daarvoor moeten ze soms een gok wagen: investeren in iets wat vaak nog in een pioniersfase zit. Vaak wordt het risico te groot gevonden.”
Toch wil Praasterink banken oproepen om wél op deze transitie in te zetten. “Het gaat hier namelijk om iets wezenlijks, om ons dagelijks brood. Om leven en dood, zou ik bijna willen zeggen. Dat klinkt als een hartenkreet en dat is het eigenlijk ook. Want uiteindelijk draait het voor mij niet om grote abstracte systemen maar om mensen. Mensen die zichzelf en hun kinderen willen voeden, die in een eerlijke en rechtvaardige maatschappij willen leven, die gezond en lekker willen eten. Dat geldt voor mij, voor jou, voor iedereen. De toekomstbestendigheid van ons voedselsysteem is een zaak van ons allen.”
Dossier De Kleur van Geld
Het voedselsysteem
Triodos Bank pleit voor een nieuw voedselsysteem. Een systeem waar we mét in plaats van tegen de natuur werken en geen schade aan de bodem veroorzaken of de biodiversiteit. Ook moet ons eten gezonder worden. Er is een verandering in ons eetpatroon nodig met minder bewerkt en dierlijk voedsel en meer plantaardig voedsel. En tot slot moet het een eerlijk systeem worden. Iedere schakel in de keten krijgt een eerlijk loon. Op de Kleur van Geld laten we mensen met een belangrijke visie hierop aan het woord.
Bedankt voor je reactie!
Bevestig je reactie door op de link in je e-mail te klikken.