“Als je langs mijn boerderij rijdt en je weet niet beter, dan denk je dat het een verwilderd en verlaten bedrijf is.” Dat zegt Mark Shepard over zijn biologische New Forest Farm van 42 hectare in het noorden van de Verenigde Staten.

Shepard – honkbalpetje, boswachtersgroene trui – zette het bedrijf 22 jaar geleden op als voedselbos. En zo ziet het er ook uit: de New Forest Farm oogt als een prachtig landgoed vol bomen en struiken. Tussen het groen scharrelen kippen en grazen geiten, schapen en koeien. Het bedrijf produceert onder meer hazelnoten, asperges, appels, kersen, verschillende groentes, druiven en sierbloemen. Het vee bemest de grond en eet het onkruid weg.

Herstellende landbouw

We imiteren hier de wilde natuur, zegt Shepard, schrijver van Herstellende landbouw, de internationale bestseller over permacultuur. “Daardoor verschilt permacultuur van andere vormen van landbouw, ook van biologische. Landbouw werkt gewoonlijk met monoculturen: een hele akker met sla of mais. Wij verbouwen onze gewassen in smalle, lange stroken. Dus een strook met snijbloemen, een paar meter verderop asperges, en daarnaast een strook wilde uien. De meeste gewassen zijn meerjarig. Daardoor ligt het land nooit braak na de oogst, net als in de natuur.”

Bovendien beplanten we elke strook gevarieerd, vertelt Shepard. “Op een strook kunnen hazelnootbomen staan, met daaronder bessenstruiken en gras of kruiden. Als je de juiste combinaties maakt houden de planten elkaar in toom en hoef je niet veel te snoeien of te wieden. Ik kan het werk op het bedrijf grotendeels alleen af. Alleen tijdens de oogst heb ik mensen in dienst die me helpen.”

Aanpak van klimaatverandering

Shepard: “Reguliere landbouw put de bodem uit. Zelfs een biologische akker is minder gevarieerd dan bosgrond. Met permacultuur herstel je de bodemvruchtbaarheid tot op het niveau van een natuurgebied.”

Bovendien is het een bijdrage aan de aanpak van het klimaatprobleem. Shepard: “Bomen nemen CO2 op en zetten het om in zuurstof. Als we 10% van het wereldwijde landbouwareaal met bomen beplanten, daalt de CO2-concentratie naar het niveau van 1880. Als je van die 10% landbouwgrond voedselbossen maakt, levert het ook nog nuttige gewassen op.”

Vervuilde rivieren

Shepard groeide in de jaren 50 en 60 op in Massachusetts aan de oostkust van de Verenigde Staten. “Het water van de rivier in de buurt van mijn ouderlijk huis had elke dag een andere kleur, afhankelijk van de afvalstoffen en chemicaliën die er door de fabrieken stroomopwaarts in werden geloosd. Er dreven geregeld hele velden met dode vissen voorbij. Deze ervaringen stimuleerden me om ecologie te gaan studeren.”

Tijdens zijn werk als ecoloog en natuurbeschermer had hij veel contacten met boeren. Shepard: “Boeren beheren een groot deel van het landschap. Alleen doen ze dat vaak niet met voldoende oog voor de natuur. Ik realiseerde me steeds vaker dat juist het combineren van landbouw en natuurbeheer van grote toegevoegde waarde is. Want wat is er mooier dan produceren van landbouwgewassen op zo’n manier dat ook de natuur er beter van wordt?”

Zo kwam Shepard op het spoor van de permacultuur. Shepard: “Begin jaren 90 kreeg ik de kans om een regulier landbouwbedrijf in Wisconsin te kopen en het om te vormen tot een van de grootste permacultuurbedrijven ter wereld.”

“Toen ik hier begon was het een kaal bedrijf: 42 hectare akkers en weidegrond. In de loop van de tijd hebben we er 250.000 bomen geplant. Ze vormen de basis van het voedselbos. Onder en om de bomen verbouwen we alle andere gewassen.”

Rotswanden en bermen

Bomen en planten groeien overal, zegt Shepard. “Zelfs op rotswanden, in wegbermen en in stadsplantsoentjes. Als we overal waar planten groeien eetbare planten neerzetten, breiden we het landbouwareaal op aarde enorm uit. Ook in dichtbevolkt Nederland worden veel groenstroken en bermen niet benut.” De hele aarde is onze tuin, zegt Shepard. “Er groeien ook planten tussen de stoeptegels midden in New York.”

Overstappen op permacultuur heeft wel gevolgen voor wat er dagelijks op je bord ligt. Shepard: “Ik eet meer noten, vruchten en kruiden en vrijwel geen eenjarige groenten meer zoals sla. Maar ook dat aangepaste dieet levert voldoende calorieën en bevat alle essentiële voedingsstoffen.”

Voeden van de wereld

De Verenigde Naties schatten de wereldbevolking in 2050 op ongeveer 9,7 miljard: ruim 2 miljard meer dan nu. Shepard: “Er is de afgelopen jaren veel discussie over de vraag hoe we de groeiende wereldbevolking kunnen voeden. Ik ben er van overtuigd dat we ook die 9,7 miljard mensen in 2050 met permacultuur van voldoende voedsel kunnen voorzien. Sterker nog: het kan júist met permacultuur. Dat komt doordat deze vorm van landbouw laat zien dat je letterlijk vrijwel overal voedsel kunt verbouwen. Het biedt ook kansen in schijnbaar onvruchtbare gebieden in bijvoorbeeld Afrika, al is het wel zo dat je ook voor permacultuur voldoende water nodig hebt. Zonder water groeit niets.”

Het wereldvoedselvraagstuk is voor een belangrijk deel een verdelingsvraagstuk, zegt Shepard. “Ook momenteel produceren we op wereldschaal ruim voldoende voedsel om iedereen van genoeg eten te voorzien. Het probleem is alleen dat die productiecapaciteit ongelijk verdeeld is. In veel gebieden in Afrika en Azië wordt te weinig verbouwd om de lokale bevolking te voeden. Bovendien zijn veel arme landen in die regio’s niet in staat om voldoende voedsel te importeren. Maar als die landen op grote schaal zouden overstappen op permacultuur, kunnen ze zelf voorzien in een groot deel van hun voedselbehoefte.”

Inspirerende initiatieven

Shepard: “Omdat permacultuur volstrekt verschilt van andere vormen van landbouw, kost het kost tijd om mensen te overtuigen van de mogelijkheden en de waarde ervan.”

Toch zijn er wereldwijd steeds meer projecten op het gebied van permacultuur. Ook in Nederland: www.permacultuurnederland.org. Shepard: “Het zijn de inspirerende voorbeelden die laten zien hoe landbouw de bodemvruchtbaarheid kan herstellen, klimaatverandering kan tegengaan en het wereldvoedselvraagstuk kan helpen lossen.”

Triodos Bank financiert vernieuwende initiatieven op het gebied van landbouw en voeding, lees hier meer artikelen over duurzame projecten op dit gebied>

Tekst: Tobias Reijngoud
Fotografie: Michiel Wijnbergh (portret), Eldert van Henten en New Forest Farm