Het zijn melkveehouders die het belangrijk vinden dat hun koeien zo veel mogelijk buiten in de wei lopen. En akkerbouwers die stoppen met kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen omdat ze zien hoe die de vruchtbaarheid van de bodem aantasten.

Wat beweegt deze boeren? En is omschakelen eigenlijk moeilijk?

“De biologische sector is een erg motiverende sector om in te werken”, zegt Rick Huis in ’t Veld. Hij is mede-eigenaar van een melkveebedrijf bij Deventer. “Onze boerderij is al generaties een familiebedrijf. Sinds ruim twee jaar run ik het bedrijf samen met mijn ouders. Zij werkten 30 jaar niet-biologisch, maar die reguliere manier van werken was voor mij geen optie.”

WANNEER WERKT EEN BOER
BIOLOGISCH OF BIOLOGISCH-DYNAMISCH?
Biologisch boeren betekent zonder chemicaliën boeren en meer ruimte voor de dieren. Skal Biocontrole bepaalt en controleert namens de overheid deze regels die het milieu sparen, de biodiversiteit bevorderen en het dierenwelzijn vergroten. Biologische producten zijn in de winkel herkenbaar aan het biologische keurmerk in de vorm van het groene blaadje. Producten van biologisch-dynamische producenten hebben het Demeterkeurmerk.

“Ik wil op een verantwoorde en evenwichtige manier omgaan met de aarde en de dieren. Omschakelen naar biologisch was dan ook vanzelfsprekend. Ook mijn ouders staan als mede-eigenaren volledig achter de nieuwe koers.”

Stimuleren en verbreden

“De afgelopen jaren neemt de belangstelling voor omschakelen toe”, vertelt Frank van Dommelen, relatiemanager Landbouw & Voeding van Triodos Bank Nederland. “Wij financieren eigenlijk alleen erkende en gecertifceerde biologische bedrijven. Maar om de biologische beweging te verbreden, financieren we ook veel omschakelaars.”

Om de overstap naar biologisch te stimuleren, biedt Triodos Bank een omschakelkrediet. Van Dommelen: “Dat is vooral bedoeld om het tijdelijk terugvallen van het inkomen in de omschakelperiode op te vangen. Omschakelen duurt gemiddeld twee jaar. Pas daarna komt een boer in aanmerking voor een biologisch keurmerk (zie kader). Die periode is nodig om te garanderen dat er in biologische producten geen resten zitten van bijvoorbeeld bestrijdingsmiddelen.

Vaak loopt de productie tijdens de omschakeling terug. Biologische koeien bijvoorbeeld krijgen veel minder krachtvoer om de melkproductie op te voeren, en dus leveren ze minder melk. Maar in de overgangsperiode moet de boer zijn melk nog tegen een reguliere prijs verkopen. En die is lager dan de prijs voor biomelk.”

Innerlijk gedreven

Boeren zijn ondernemers. Van Dommelen: “Ze zien dat de afzetmarkt voor biologische producten groeit. Daar willen ze bij zijn, en dat is begrijpelijk. Triodos Bank vindt het echter belangrijk dat omschakelaars ook innerlijk worden gedreven om bij te dragen aan een evenwichtige voedselvoorziening. Economische motieven alleen zijn voor ons niet genoeg om met een boer in zee te gaan. Als een gangbare boer wil omschakelen en bij ons aanklopt voor een lening, gaan wij een intensief gesprek aan over de motivatie. We willen natuurlijk boeren fnancieren die bij wat tegenwind niet weer terugschakelen.”

Het gesprek met Triodos Bank gaat over de manier van werken van de ondernemer. “Veel ondernemers die willen omschakelen zijn al langer bezig met het aanpassen van hun productiemethode. Ze gebruiken bijvoorbeeld minder kunstmest. Sommigen besluiten ook om hun kalfjes niet langer te onthoornen. Dat soort aanpassingen geeft vertrouwen als het gaat om hun intenties. Overigens zijn de meeste boeren die bij ons aankloppen zonder twijfel innerlijk gedreven. Dat moet ook wel. Een omschakelproces is heel intensief en kost in eerste instantie vaak geld.”

Nieuwe stal

Huis in ’t Veld onderschrijft die constatering. “Biologische landbouw vraagt een andere manier van werken. We geven onze koeien nu natuurlijke voeding, zoals gras, hooi en klaver van onze eigen grond. Maar we moesten leren welke voeding precies nodig is om de koeien van voldoende voedingsstoffen te voorzien. Als reguliere boer kun je makkelijker bijvoeren met krachtvoer. Dat doen we nu veel minder.” Bovendien moet je bij de omschakeling een aantal investeringen doen, vertelt Huis in ’t Veld. “Wij hebben een nieuwe stal gebouwd. Die is groter dan onze oude. De extra leefruimte die we daarmee krijgen is nodig omdat we onze koeien niet meer onthoornen. Koeien met horens hebben wat meer ruimte nodig, want als ze te dicht op elkaar zitten krijg je snel onrust in de stal.

“In onze nieuwe stal staan de dieren ook niet langer op betonnen roosters maar op stro. Die mengt met de uitwerpselen van de dieren. Zo krijgen we voor onze weidegrond rijke organische mest met veel grof materiaal. Het gehalte organisch materiaal in de bodem neemt daardoor toe. De bodem kan zo voedingstoffen beter vasthouden. Bovendien stimuleert organisch materiaal het bodemleven.”

“Omschakelen is een feest”

Ook omschakelende akkerbouwers komen voor investeringen en nieuwe uitdagingen te staan. Dat vertelt Sjaak Twisk, eigenaar van een biologisch landbouwbedrijf in de Flevopolder. Twisk werkt al 25 jaar biologisch maar heeft de afgelopen jaren extra grond aangekocht van gangbare bedrijven in de buurt.

Twisk: “Die nieuwe hectares kunnen we niet meteen in productie nemen voor de teelt van biologische gewassen. De grond heeft eerst twee jaar rust nodig zodat het bodemleven zich kan herstellen. Tijdens die overgangsjaren zaaien we gras en klaver op de akkers. Dat is goed voor de bodemvruchtbaarheid. Pas daarna kunnen we groente en akkerbouwgewassen telen en en de investering terugverdienen.”

Desondanks is omschakelen een feest, zegt Twisk. “Dat heeft voor een belangrijk deel te maken met het feit dat je als biologische boer veel verschillende gewassen teelt.” Elk gewas onttrekt weer andere voedingsstoffen aan de bodem. Voor een gezonde bodem is het daarom belangrijk om niet meerdere jaren achtereen op hetzelfde stuk grond hetzelfde gewas te verbouwen. “Om te kunnen afwisselen, verbouwen wij wel 14 verschillende gewassen. Het werk is zo veel gevarieerder geworden.”

Ondernemerschap en creativiteit

Nu het aantal omschakelaars toeneemt, is het van belang om te weten hoe de markt zich de komende jaren gaat ontwikkelen. “De biologische afzetmarkt is de afgelopen jaren snel gegroeid, maar dat groeitempo kan in de toekomst best afnemen”, zegt Katja Logatcheva, onderzoeker bij Wageningen Economic Research.

“Dat geldt zeker voor biologisch vlees en zuivel. De groei daarin vlakt af. De concurrentie tussen biologische boeren neemt toe omdat er simpelweg meer van zijn. Dit kan ertoe leiden dat bijvoorbeeld de prijs die ze krijgen voor hun melk in de toekomst zal dalen. Er zijn nu al biologische melkcoöperaties die een wachtlijst hanteren voor boeren die hun biomelk via de coöperatie willen verkopen.”

Dit betekent dat biologische boeren hun ondernemerschap meer moeten aanspreken. Logatcheva: “Om hun producten aan de man te brengen, zullen ze moeten inzetten op onderscheidend vermogen. Dat kan bijvoorbeeld door naar nieuwe afzetmogelijkheden te zoeken of door nieuwe producten op de markt te brengen. Het draait in de toekomst om innovatie en creativiteit.”

Meer lezen over Triodos Bank als financier van biologische landbouw.

Op Mijn Geld Gaat Goed ziet u wat Triodos Bank nog meer financiert in de biologische landbouw.

Tekst: Tobias Reijngoud
Fotografie: Michiel Wijnbergh